Mardin’in Artuklular ve daha önceki dönemlerinde şehrin su ihtiyacının karşılanmasına büyük önem verilmiştir. Suyun kaynağından alınıp, kullanım yerine getirilmesine ve dağıtılmasına kadar yapılan tüm tesisler, “su yolları” ismiyle isimlendirilmiştir. Bu tesisler, kanallar, tüneller, su kemerleri, su terazileri, maksemler, su depoları ve arıtma havuzlarından oluşmuştur. Suyun nereden akıtılacağı, nerelere kemer veya tünel inşa edilmesi gerektiği belirlendikten sonra su yolunun yapımına başlanırdı; kanal açılır, tünel kazılır, kemer dikilir ve künk döşenirdi. Sular, dinlendirme, durultma, çökeltme, havalandırma ve aktarma gibi işlemlerden geçtikten sonra arıtılırdı. Bu amaçla savaklar, bacalar, filtreler ve arıtma havuzları bina edilirdi. Su yollarını, künkler ve sarnıçları inşa etmek, yerleşim bölgelerine su getirmek ve bunu künk ve kanallara dağıtmak, kanalları temiz tutmak, gereken tamir ve bakımı yapmakla mükellef görevlilere “su-yolcu” denirdi. Bunlar, şer'î, örfî ve divanî gibi tüm vergilerden muaf tutulmuşlardır. Ayrıca su işleriyle ilgilenen bir de su-yolcu adlı teşkilat mevcuttu. Mardin’in şu an mevcut su-yolcuları Şeyhmus ERGİNOĞLU ve Selman KANAYRAN kardeşlerimizdir. Selman Kanayran kardeşimiz 20 yıldır bu işi Şeyhmus Amca ile yapmaya başlamış ve ilk çalışmaları eski hükümet konağı arkasındaki su yolu çalışması ile başladığını ifade ediyor. Şeyhmus amca yaşlandığı için Selman kardeşimiz yanına Saruhan Demir, Emrullah Anlayışlıoğlu kardeşlerimizi alarak Mardin SİT alanında ki su yolları temizlik ve bakımlarını Allah rızası için ücretsiz yapmaktadırlar. Mardin SİT Alanında şehrin altında muhtelif yerlerde çeşmelere, hamamlara, camilere giden yer altından geçen su yolları mevcut. Su yollarına akan su, suyu akar başı denilen menbaından doğan sular var. Bu su menbalarına su yolcuları bunlara “su damarları” diyorlar. Şehrin kalesinde görünen bir kaya parçasının aynı zamanda kale altında da devam eden fakat içi su mağarası şeklinde oluşan Obruk ile yağmur ve kar sularını burada biriktiği ve bu suyun su yolu ile ilgili çeşmeye aktığı ifade edilmektedir. Bu su mağaralarındaki sular farklı kesitlerden su yoluna suyun gitmesini sağlamaktadır. Selman Kanayran kardeşimizin anlatımlarına göre; Mardin SİT Alanında 180’ ne yakın su yolunun olduğu (su şebekesi) ifade etmektedir. Su yolları iyileştirme çalışmalarında en çok zorlandıklar yerin Şehidiye camisine akan su yolunun olduğunu ve burada 3 yıl gibi bir sürede çalıştıktan sonra suyun menbaına ulaşabildiklerini, eski belediye üstünden kaleye kadar devam eden bir su yolu olduğu, sekiz adet su kuyusunun yan yana bulunduğu ve dolup taşan kuyunun diğerini doldurduğunu ve böylece bu suyun Şehidiye camisine ulaştığını ifade ediyor. 2011 yılına kadar SÍT alanındaki çoğu çeşme su yollarına kanalizasyon suyu karıştığı da ifade etmektedir. 2011 yılı öncesi bazı çeşmelerin suyunun farklı tatta olmasından dolayı bu çeşmelere “tuzlu çeşme” dendiği fakat meselenin aslının suya kanalizasyon şebekesinin bu su çeşme su yollarına karıştığından bu suların farklı tatta oldukları, alt yapı çalışmaları sonrası bu su çeşmelerinin normal tad’a geçtiklerini de ifade etmektedir. Belediye başkanlığımız döneminde başlattığımız alt yapı çalışmaları kapsamında (2011/2014) şehrin alt yapısının tamamını yenilemiştik. Bundan mütevellitte su yolları ve su çeşmeleri temizlendiğinden su tadı şeffaflaşmış ve berraklaşmıştı. Meşhur Bab-ı Sur “Ayn Cevze” çeşmesi su yolunun da imam hatip lisesinin bölgesinin ilerisindeki bağ bahçeye kadar uzandığı ve orada kale’den gelen su menbaından Ayn Cevze’ye ulaştığı da ifade edilen bilgiler arasındadır. Eski Kız Meslek Lisesi merdivenlerde bulunan çeşmenin de 2009/2014 belediye başkanlığımız döneminde Selman kardeşimiz ve Şeyhmus amcaya verdiğimiz destek kapsamında su yoluna girilmiş ve çeşme aktif hale getirilmişti. Merdivenlerin altında bir kuyu ve onun da aşağısında bulunan bir su kuyusundan bu çeşmenin beslendiği tespitini yapmıştık. Yine bizim dönemde eski Mezbaha yerini parka dönüştürürken oradaki çeşme suyunun; su yolunu temizlettirip bu çeşmenin aktif ve kullanılabilir suyunun akmasını sağlamıştık. Şu anda oradaki su ile mevcut idari bina ve parkın ihtiyacı sağlanmaktadır. Şeyh Şığrân’da da çok çeşitli su menbaları olduğu, Ayn Zibe, Cezaevi, Kötek Mahallesi, Meydanbaşı suyunun bu su menbaından gelen sularla beslendiği ve ilgili çeşmelerin aktığını ifade etmektedir. Yine Kasımiye Medresesine giden suyun menbaının kaleden Ayn Maristan’ın orasından geldiği de ifade ediliyor. Ve yaklaşık 2,5 km su hattı ile bunun Kasımiye Medresesine götürüldüğü ifade ediliyor. Belediye başkanlığımız döneminde Ayn Cevze çeşmesinden boşa akan suyu yer altına yerleştirdiğimiz su borusu ile Mardin Lisesi arkasına kadar ulaştırarak Şeyhmus amcanın buradaki ektiği ağaçların sulanmasını sağlamıştık. Bu ağaçların yetişmesinde bu çalışmanın da etkisi olduğunu ifade etmek gerekir. Mardin SİT alanı ve diğer yerlerde bulunan su yollarının bize Mardin’in altında başka bir dünya daha olduğunu göstermektedir. Yer üstünde yaşanılan bir dünya ve bu yaşamın sürmesi için yer altında bulunan bu su yolları ile taşınıp getirilen doğal kaynak suları. Tabi alt yapı çalışmaları öncesinde bulunan kanalizasyon şebekelerini de ayrı bir yazı konusunda da anlatmak gerekir. Hepsi insan yaşantısının rahatlığı için düşünülmüş ve tasarlanmış yapılar. Su yolu temizliği ile ilgili bir video ve fotoğrafları da paylaşarak bu farklı bilgilerin biz Mardinliler açısından önemini ifade etmek istiyorum. Desteklerinden dolayı Selman KANAYRAN kardeşimize ve ekibine de teşekkür ediyorum.